دستگاه های قالی بافی که اصطلاحاً به آن ها دار نیز گفته می شود عبارتند از چهار چوبه هایی به شکل مستطیل از جنس چوب و یا ف و سایر متعلقات آن از قبیل پایه، نیمکت و چرخ دندانه های مربوطه. از نظر شکل دستگاه و مکانیسم بافت آن ها را به دو نوع تقسیم می کنند.
دستگاه های قالی بافی که اصطلاحاً به آن ها دار نیز گفته می شود عبارتند از چهار چوبه هایی به شکل مستطیل از جنس چوب و یا ف و سایر متعلقات آن از قبیل پایه – نیمکت و چرخ دندانه های مربوطه. از نظر شکل دستگاه و مکانیسم بافت آن ها را به دو نوع تقسیم می کنند.
الف) دستگاه های افقی
ب) دستگاه های عمودی
دارهای افقی
دستگاه های افقی بیشتر در میان عشایر رواج دارد. مشخصات این نوع دارها چنین است که دو تیره چوبی محکم و راست را در فاصله معینی نسبت به یکدیگر با چهار میخ چوبی و یا فی در زمین محکم می کنند و سپس تارهای فرش را متناسب با عرض و ظرافت فرش مورد نظر به صورت عمود در امداد تیرها به دور تیرهای افقی می پیچند.
رواج این نوع دارهای در میان عشایر بیشتر به علت سهولت جابجا شدن آن ها به هنگام کوچ است. با این دستگاه ها فرش هایی با اندازه های بزرگ نمی توان بافت و همچنین فرش هایی که با این نوع دستگاه ها بافته می شوند. گاهی در بالا و پائین اختلاف عرض پیدا می کنند. یکی دیگر از عیوب این دستگاه ها این است که کارگر بافنده بعد از مدتی کار به علت خم شدن مداوم روی دستگاه گوژپشت و نحیف اندام می شود.
دارهای عمودی
این نوع دار قالی مخصوص روستاها و مراکز قالی بافی شهری می باشد و ساختمان آن تا حدودی پیچیده تر از دستگاه های افقی می باشد. فرش هایی که با این دستگاه ها بافته می شوند از نظر ابعاد و نقشه از فرش هایی که با دارهای افقی بافته می شوند دقیق تر هستند.
دستگاه های عمودی شامل انواع مختلف زیر می باشند.
دار ثابت
این نوع دار به صورت چهار چوبی است که از اتصال دو تیره محکم و خدنگ به صورت افقی در بالا و پائین و همچنین دو تیر عمودی در طرفین تیرهای افقی تشکیل می شود. تارهای قالیچه و قالی به تناسب ظرافت و عرض فرش مورد نظر در بین تیر بالایی (سردار) و تیر پایینی (زیر دار) کشیده می شوند. کارگر بافنده روی تخته الوار مانندی مقابل دار فرش می نشیند و به تدریج که کار بافت پیشرفت می کند. محل این تخته را بالاتر می برند. در این نوع دار طول فرش اندکی کوچکتر از فاصله تیرهی بالایی و پایینی دستگاه می باشد.
دار تبریزی
در این نوع دار نیز تارهای فرش تیرهای بالا و پایین دستگاه را دور می زنند. یکی از ویژگی های این نوع دار این است که به تناسب پیشرفت کار ضمامن بالایی دستگاه کشیده می شود و در نتیجه تارها شل شده و قسمت بافته شده به پشت دار منتقل می شود و بدین گونه جای بافنده تغییر نمی کند و همیشه در همان ارتفاع قبلی مقابل دار قالی می نشیند. از این نوع دارها در تبریز و سایر شهرهای آذربایجان و هم چنین در اراک و قم و همدان و پاره ای از نقاط مرکزی ایران استفاده می کنند.
دار کرمانی
از این نوع دستگاه اولین بار در کرمان استفاده شد و امروزه در برخی دیرگ از شهر های ایران مانند کاشان، نائین، اصفهان استفاده از آن معمول است. مکانیسم بافت در این نوع دار چنین است که قسمت های بافته شده به تدریج به دور تیر پایینی پیچیده می شود در نتیجه با آن می توان فرش هایی با اندازه های بزرگ را بافت. یکی دیگر از قابلیت های این قبیل دستگاه ها این سات که کشش تارها را با آن ها بهتر می توان کنترل کرد و در عوض به علت آن که قسمت های بافته شده به پشت دستگاه منتقل می شود امکان مقایسه نقشه قسمت های بافته شده با نقاط قرینه منتقل شده به پشت دار وجود ندارد.
به طور کلی در مشخصات و ساختمان دستگاه های قالی بافی از زمان های پیشین تاکنون تغییرات زیادی داده نشده است و پژوهش ها و تحولات انجام شده بر روی آن با توجه به سایر حرف وابسته به پیشه قالی بافی از زمان های پیشین تاکنون تغییرات زیادی داده نشده است و پژوهش ها و تحولات انجام شده بر روی آن ها با توجه به سایر حرف وابسته به پیشه قالی بافی مانند رنگرزی و طراحی بسیار ناچیز بوده. بافندگان فرش هنوز هم با همان دستگاه های قدیمی و ابتدائی بر اساس سنت ها و روش های آباء و اجدادی خود به کار بافت فرش اشتغال دارند.
مختصر تغییراتی که بر روی دارهای قالی به وجود آمده اند عبارتند از: جایگزین نمودن لوله های فی به جای سر دارها و زیر دارهای چوبی و کج و معوج و یا استفاده از چرخ دندانه هایی به منظور بالا بردن و پایین آوردن قالی بر روی دستگاه و چند اصلاح روش مختصر دیگر.
جهت خرید دار قالی می توانید به وبسایت هنرکده محمدی مراجعه کنید.
پیش از شروع به مطالعه چگونگی بافت فرش، یادآوری این نکته مهم است که میله های افقی (سردار-زیردار) و به طور کلی تمامی دستگاه باید در مقابل فشارهای ناشی از کشش هزاران تار چله و همچنین ضربات مداومی که به هنگام شانه کردن و کوبیدن گره ها بر روی دار وارد می شود مقاومت کافی داشته باشند و هر گونه سهل انگاری در عدم رعایت اصول فنی و بی دقتی در کنترل حالت قائمه میله های افقی و عمودی و محکم بودن پایه ها نتیجه ای جز فرش کج و کوله با کناره های جمع شده نخواهد داشت.
درباره این سایت